دانستنی‌های و کاربرد بتاکاروتن :
بتا کاروتن به‌عنوان ماده پیش‌ساز ویتامین A و محلول در چربی در بدن شناخته می‌شود که در مواد غذایی گیاهی وجود دارد. بتاکاروتن یکی از مواد آنتی‌اکسیدانی قوی به‌شمار می‌رود که از تولید رادیکال‌های آزاد اکسیژن در بدن جلوگیری می‌کند و از ‌این رو در بدن عملکرد مستقل از ویتامین Aدارد.

رادیکال‌های آزاد اکسیژن گونه‌ای از واکنش‌های سریع وپایدار هستند که طی روند متابولیک طبیعی بدن و به علت قرار گرفتن در معرض منابع خارجی مثل دود سیگار، مواد سمی‌ محیطی و نور ماورای بنفش در بدن تولید می‌شوند و می‌توانند مخاطرات زیادی برای سلامت انسان ‌ایجاد کنند. رادیکال‌های آزاد قادرند پروتئین و چربی‌های غشای سلول‌ها را تخریب کنند.

بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی عروقی ، سکته‌های مغری و قلبی، کاتاراکت (آب مروارید)، بیماری پارکینسون، اختلال هماهنگی حسی وحرکتی در سیستم عصبی و روماتیسم مفصلی نمونه‌هایی از مشکلاتی است که در اثر رادیکال‌های آزاد ‌ایجاد می‌شود. بتاکاروتن در مقابل‌ این مشکلات اثر حفاظتی دارد.

در چند بررسی بالینی نشان داده شده است که در بیش از ۵۰ درصد بیمارانی که لکه‌های سفید روی مخاط دهان دارند مثل علایم قبل از سرطان، بتاکاروتن نقش برگرداننده دارد. در چند مطالعه دیگر روی بیمارانی که زخم‌های پیش سرطانی در ناحیه شش‌ها داشته‌اند نیز برگشت مشابهی به عمل بتاکاروتن به اثبات رسیده است.

چون بدن قادر به ساختن بتا کاروتن نیست بنابراین به منابع خارجی آن نیازمند است. مقادیر توصیه شده روزانه این ماده برای مردان ۶ میلی‌گرم و برای زنان ۸/۴ میلی‌گرم است. در دوران بارداری وشیردهی میزان نیاز افرایش می‌یابد. به‌طور متوسط ۲/۱ تا ۳/۱ ویتامین A رژیم غذایی از بتاکارتن تامین می‌شود.

اگر به توصیه‌های انجمن ملی سرطان آمریکا عمل کنیم باید نسبت بتاکاروتن به ویتامین A در رژیم غذایی حدود ۹ به ۱ باشد. منابع غذایی غنی بتاکاروتن شامل سبزی‌های زرد ونارنجی و میوه‌ها وسبزی‌های دارای برگ سبز تیره هستند.

نکته :
بتا کاروتن موجود در میوه‌ها و سبزی‌ها بسته به گونه آنها، فصل، طول مدت نگهداری، موقعیت رشد و درجه رسیدگی به آنها متغیر است. هویج، کدو حلوایی، فلفل دلمه‌ای زرد و قرمز، گوجه‌فرنگی، برگ‌های سبزتیره کاهو، چغندر، اسفناج، هلو ، شلیل، آلو، زردآلو، گرمک، طالبی، انبه، خرمالو و نارنگی از جمله منابع غذایی عمده بتاکاروتن هستند.

بتا کارتن به علت عمل آنزیم ودر معرض نور و اکسیژن قرار گرفتن، برخی از فعالیت‌هایش را در موادغذایی در طی نگهداری آنها از دست می‌دهد. ازدست دادن آب سبزی‌ها و میوه‌ها به‌طور عمده فعالیت بیولوژیکی بتا کاروتن را کاهش می‌دهد. اما منجمد کردن مواد غذایی پایداری بتاکارتن را کاهش نمی‌دهد. از نظر جذب، عوامل زیادی در رژیم غذایی از جمله چربی‌ها و پروتئین جذب بتا کاروتن را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

تقریبا ۱۰ تا ۵۰ درصد از کل بتاکاروتن مصرفی در مجرای گوارشی جذب می‌شود. در دیواره روده کوچک این ماده به‌وسیله آنزیم دی اکسیژناز به ویتامین A (رتینول) تبدیل می‌شود. وقتی دریافت این ماده از رژیم غذایی زیاد می‌شود، میزان جذب آن کاهش می‌یابد. اگر فردی ویتامین A کافی داشته باشد، تبدیل بتاکاروتن کاهش می‌یابد.

بنابراین، این ماده یک منبع خوب ویتامین A برای بدن به‌شمار می‌رود. برخی از افراد بیشتر در معرض خطر کمبود بتاکاروتن قرار دارند. برای مثال پایین بودن سطح این ماده خون در افراد سیگاری و کسانی که داروهای کاهش دهنده فشار خون و یا قرص‌های ضدبارداری مصرف می‌کنند، گزارش شده است.

نکته :
این ماده اضافی به‌طور عمده در بافت‌های چربی بدن ذخیره می‌شود و به‌طور مستمر تبدیل به ویتامین A می‌شود. اما مصرف زیادتر از معمول آن می‌تواند موجب هایپرکاروتنوئید بشودکه طی آن رنگ پوست به‌خصوص در کف دست و پاها زرد رنگ می‌شود، اما‌ این رنگ زرد پوست در زمانی که مصرف آن کاهش یافته و یا قطع می‌شود، برطرف می‌شود.

مطالعاتی که در انسان برای ارزیابی‌ایمنی بتاکاروتن انجام شده است نشان داده است در افرادی که روزانه ۵۰ تا۸۰ میلی گرم بتاکاروتن مصرف می‌کردند، آثار مضر مشاهده نمی‌شود و نتیجه گرفته شده که بتاکاروتن برای انسان یک ماده غیر سمی‌است.

خواص آنتی‌‌اکسیدانی این ماده به اثبات رسیده است و مطالعات اپیدمیولوژیکی متعددی ارتباط کاهش خطر سرطان را با دریافت بالای بتاکاروتن نشان داده است.

در صنایع غذایی این ماده به عنوان رنگ خوراکی و منبع ویتامین A، به محصولات غذایی از جمله روغن‌های خوراکی، غلات و نوشیدنی‌ها اضافه می‌شود. کره، مارگارین و آب میوه‌های صنعتی اغلب با بتاکاروتن غنی می‌شوند.

مراجع علمی ‌و متخصصان تغذیه و همچنین انستیتو ملی سرطان آمریکا گنجانیدن انواع سبزی‌ها و میوه‌ها را در برنامه غذایی روزانه برای تامین ویتامین‌ها و املاح به‌ویژه ویتامین‌های آنتی‌ اکسیدان مانند بتاکاروتن قویا توصیه می‌کنند.